As persoas participantes nas IV Xornadas “Ciencia e Territorio”, profesionais da educación e da investigación arqueolóxica, despois das sesións de traballo teóricas e das saídas de campo desenvolvidas durante os tres días de duración da actividade, realizaron as seguintes constatacións:
1. A Terra de Melide é unha das comarcas galegas máis e mellor estudadas desde a perspectiva arqueolóxica. Semella evidente, así e todo, que son moitos os proxectos que se deberán poñer en marcha no futuro para rematar o estudo da enorme riqueza arqueolóxica da comarca. Sirva como exemplo o caso do campamento romano d’A Cidadela (Sobrado dos Monxes), do cal se calcula que ata o momento está escavado só nun 10%, aproximadamente.
2. Se isto ocorre nunha comarca que xa comezou a ser estudada desde a época da Xeración Nós, todo parece indicar que é necesario que Galiza dedique importantes recursos ao estudo da súa riqueza arqueolóxica.
3. A afirmación anterior aséntase na necesidade de considerar a realidade galega no seu conxunto, toda vez que, alén dunha lingua con séculos de cultivo literario, semella que a reconstrución de Galiza como país só será posible se se consideran –e se se lles recoñece o seu xusto papel- todas as manifestacións culturais que nos identifican aos galegos e ás galegas como pobo. Desde esta óptica, o coñecemento da nosa historia pasa, necesariamente, pola investigación arqueolóxica.
4. Desde o punto de vista local, os concellos teñen nos seus xacementos arqueolóxicos un potencial -sen dúbida moi importante- que explotar desde a perspectiva cultural, educativa, turística, económica... Constátase que na Terra de Melide son moi escasas, aínda, as iniciativas neste sentido.
5. Particularmente, parece necesario desenvolver programas que persigan acadar a necesaria concienciación social de cara aos xacementos identificados e mesmo de cara aos achados ocasionais. Desde esta perspectiva, os xacementos deben ser considerados como un ben identitario, como unha parte indisociable do todo que constitúe o medio.
6. Nun deseño global da investigación no eido da arqueoloxía, faise necesaria a concepción de museos comarcais, depositarios e divulgadores dos achados logrados. A Terra de Melide congratúlase de poder dispoñer dun museo que representa o valor engadido de ter sido creado e sostido pola xeneralidade da poboación da comarca. O mesmo se podería dicir de diferentes colectivos e entidades que desenvolven na comarca un permanente labor de investigación e divulgación.
7. Desde o punto de vista da educación, constátase a escasa presenza que a arqueoloxía ten no currículo escolar. E iso tendo en conta que o papel da arqueoloxía nos procesos de ensino-aprendizaxe particularmente da historia ben podería ser equiparable ao dos laboratorios de prácticas nas ciencias naturais, na física ou na química.
8. É evidente que os xacementos arqueolóxicos ofrecen unhas grandes posibilidades didácticas, precisamente por ser posible neles comprobar que o aprendido na aula ten unha base real no propio espazo onde se desenvolveu a realidade estudada. Desde esta perspectiva, é en todo punto precisa a elaboración de material didáctico que permita aproveitar desde o terreo educativo todo aquilo que o medio ofrece.
9. No tocante ao propio desenvolvemento das Xornadas, constátase un ano máis que un evento destas características favorece o intercambio de experiencias, de perspectivas e incluso de afectos entre profesionais de diferentes disciplinas. Permite, ao tempo, a difusión de coñecementos cara a ensinantes e futuros formadores, baixo a premisa fundamental de que non se aprecia o que non se coñece, premisa fundamental para o deseño dunha educación que pretenda confundirse co territorio onde se leva a cabo e ao que se debe.